Investeren in defensie: alleen met de juiste waarborgen

Pensioenfonds PME investeert €40 miljoen in een Europees defensiefonds.¹ Het bedrag is bescheiden in verhouding tot de totale portefeuille, maar de symbolische waarde is enorm. Voor het eerst in decennia doorbreekt een groot Nederlands pensioenfonds het taboe op defensie-investeringen. Niet omdat de morele bezwaren zijn verdwenen, maar omdat de geopolitieke werkelijkheid geen ruimte meer biedt voor afzijdigheid.

Wat PME doet is geen uitzondering meer. Europese pensioenfondsen en institutionele beleggers heroverwegen massaal hun positie ten aanzien van defensie. De Russische invasie in Oekraïne heeft een fundamentele verschuiving teweeggebracht in het denken over veiligheid, weerbaarheid en de vraag wat maatschappelijk verantwoord beleggen in deze context betekent. Waar financiële instellingen jarenlang de defensie-industrie vermeden vanwege reputatierisico's, groeit nu de druk om wél kapitaal beschikbaar te stellen voor Europese defensiecapaciteit. Alleen: hoe doe je dat zonder nieuwe risico's te introduceren?

De terughoudendheid om in defensie te investeren had goede gronden. Financiële instellingen konden niet garanderen waar hun kapitaal uiteindelijk terechtkwam. Een investering in een dronefabrikant kan via omwegen leiden tot leveringen aan regimes met mensenrechtenschendingen. Componenten voor militaire voertuigen kunnen opduiken in conflictgebieden waar internationaal recht wordt geschonden. Dual-use technologie, oorspronkelijk ontwikkeld voor civiele toepassingen, kan worden ingezet voor offensieve militaire operaties. Het gebrek aan transparantie in de toeleveringsketen maakte het voor beleggers onmogelijk om eindgebruik te verifiëren.

Die onzekerheid had directe gevolgen. Institutionele beleggers zoals pensioenfondsen opereren onder strenge ESG-criteria en moeten verantwoording afleggen aan hun deelnemers. Investeren in defensie zonder heldere garanties over eindbestemming was een reputatierisico dat weinigen wilden nemen. De paradox is dat Europa nu een private sector oproept te investeren in een industrie die decennialang is verschraald door overheidsbeleid. Na de Koude Oorlog bezuinigden Europese regeringen structureel op defensie. De NAVO-norm van 2% BBP werd breed genegeerd, en bestellingen droogden op. Terwijl de VS en Aziatische landen hun defensie-uitgaven op peil hielden, verschraalden Europese productiecapaciteiten. Private beleggers volgden simpelweg de markt: zonder overheidsvraag, geen business case. Het resultaat: een afhankelijkheid van externe leveranciers en een gebrek aan strategische autonomie. Nu Europa gedwongen wordt te herbewapenen ontbreekt de industriële capaciteit om snel op te schalen. Pensioenfondsen worden opgeroepen die kloof te dichten, zonder dat de vraag is beantwoord: hoe investeer je verantwoord in een sector waar ketentransparantie complex is en eindgebruik moeilijk te controleren?

PME is de eerste, maar niet de laatste. Andere grote Nederlandse pensioenfondsen verkennen vergelijkbare stappen. ABP, het grootste pensioenfonds van Nederland met een vermogen van €532 miljard per september 2025,² heeft aangegeven bereid te zijn significant te investeren zodra het aanbod aan verantwoorde investeringsmogelijkheden er is.³

De potentiële kapitaalstroom is substantieel. Als ABP een vergelijkbaar percentage als PME zou alloceren (ongeveer 0,2% van de portefeuille), gaat het om ruim €1 miljard. Bij een hogere allocatie van 1% stijgt dat tot €5,3 miljard. Dat maakt deze beweging tot meer dan een symbolisch gebaar. Het is een strategische herschikking van institutionele portefeuilles met directe impact op de Nederlandse en Europese defensie-industrie.

Maar die impact werkt twee kanten op. Als de eerste investeringen succesvol blijken, volgen andere instellingen snel. Een positief precedent opent de deur voor een structurele herfinanciering van de Europese defensie-industrie. Als het misgaat doordat investeringen terechtkomen bij bedrijven met onduidelijke eigendomsstructuren, gebrekkige exportcontroles of leveringen aan problematische eindgebruikers, slaat het sentiment om. Een enkel incident kan de sector voor jaren terugwerpen.

De due diligence-eisen zijn daarom anders dan bij reguliere investeringen. Investeerders willen inzicht hebben in de volledige toeleveringsketen: waar komen componenten vandaan, welke bedrijven produceren onderdelen, via welke distributiekanalen bereiken producten de eindgebruiker? Bij dual-use technologie wordt het nog complexer. Batterijen voor drones kunnen civiele toepassingen hebben, maar ook militaire. Hoe verifieer je dat producten niet worden doorverkocht naar conflictgebieden?  

Ook eigendomsstructuren vereisen extra aandacht. Russische of Chinese belangen via Ultimate Beneficial Owners kunnen verborgen zitten in investeringsvehikels. Exportcontroles moeten worden geverifieerd: voldoen bedrijven aan internationale regelgeving over wapenexport? Hebben ze processen om te voorkomen dat hun producten via tussenschakels in verkeerde handen terechtkomen? Dit zijn geen theoretische vragen. Nederlandse bedrijven die componenten leveren aan Oekraïne zijn doelwit van Russische cyberaanvallen.⁴  

De oplossing ligt niet in meer kapitaal zonder waarborgen, maar in betere instrumenten om verantwoord te investeren. Dat vereist drie stappen:

Stap 1: grondige screening van investeringsdoelen. Niet alleen de financiën en governance, maar specifiek de defensie-gerelateerde risico's. Waar zitten dual-use toepassingen? Wat zijn de exportbestemmingen? Wie zitten er in de eigendomsstructuur?  

Stap 2: ketentransparantie opbouwen en onderhouden.  
Een investering doen is één moment, maar de supply chain verandert voortdurend. Nieuwe leveranciers schuiven aan, distributiekanalen worden heringericht en eindgebruikers wisselen. Zonder doorlopende due diligence op de keten, leveranciers en eindgebruikers vervaagt het zicht snel en kunnen risico’s toenemen. Continue monitoring is noodzakelijk om te garanderen dat investeringen blijven voldoen aan gestelde criteria.

Stap 3: heldere uitsluitingscriteria formuleren en handhaven.  
Welke landen zijn uitgesloten als eindbestemming? Welke regimes komen niet in aanmerking? Bij welke mensenrechtensituaties trek je de lijn? Deze criteria moeten vooraf worden vastgesteld en consistent worden toegepast. Dat vereist niet alleen beleid, maar ook de capaciteit om naleving te verifiëren. Geopolitieke risicoanalyse helpt organisaties te anticiperen op veranderende dreigingen en hun criteria bij te stellen wanneer de situatie erom vraagt.

Proximities ondersteunt financiële instellingen met investment due diligence en geopolitieke risicoanalyse die deze vragen beantwoorden voordat kapitaal wordt gecommitteerd, en biedt supply chain intelligence en monitoring waarmee organisaties inzicht krijgen in veranderingen in de keten en signaleert wanneer risico's toenemen.

PME's investering markeert niet het einde van een discussie, maar het begin van een nieuwe fase. De vraag is niet meer óf institutionele beleggers investeren in defensie, maar onder welke voorwaarden dat verantwoord kan. Het kapitaal is beschikbaar, de bereidheid is er, maar de instrumenten om transparantie en verifieerbaarheid te garanderen moeten nog op schaal worden ingezet.

In een sector waar eindgebruik moeilijk te controleren is en geopolitieke verhoudingen snel verschuiven, is transparantie geen nice-to-have maar een absolute voorwaarde. De partijen die nu early mover advantagewillen benutten, moeten eerst het huiswerk doen. Pas dan wordt verantwoord investeren in defensie werkelijk verantwoord.

¹ PME Pensioenfonds, ‘PME belegt €40 miljoen in Europese hightech defensie-startups’, 16 oktober 2025.

² ABP, Kwartaalbericht Q3 2025, 23 oktober 2025.

³ BNR Nieuwsradio, ‘Pensioenfondsen investeren komende jaren grote bedragen in defensie’, 30 maart 2025.

⁴ MIVD, Jaarverslag 2024: Russische cyberaanvallen op Nederlandse infrastructuur; Computable, ‘Zo sluipt oorlog in Oekraïne onze ict-systemen binnen’, 26 september 2024.