Weet met wie je zakendoet: bedrijven in een nieuw mensenrechtenkrachtveld

In juli 2025 en september publiceerde de Verenigde Naties rapporten waarin tientallen bedrijven worden genoemd wegens vermeende betrokkenheid bij mensenrechtenschendingen in het Israël/Palestina-conflict. Daartussenin concludeerde een VN-commissie dat Israël genocide pleegt. Het zijn vaststellingen met verstrekkende implicaties. Meestal niet omdat de bedrijven in kwestie zelf direct betrokken zijn in het conflict, maar omdat zij via hun dienstverlening, producten, ketens en investeringen er wel aan bijdragen, en zo (ongewild) onderdeel kunnen worden van grote geopolitieke, internationaalrechtelijke en maatschappelijke vraagstukken.

Voor bestuurders en investeerders betekent dit dat de lat voor due diligence hoger komt te liggen. Wie zakendoet zonder de volledige context te kennen en onderbouwde (investerings-)keuzes te maken, loopt het risico publiekelijk te worden geassocieerd met schendingen van internationaal recht, zonder een goede respons te hebben. Reputatieschade en erger kan ontstaan nog vóór juridische uitspraken zijn gedaan. In deze context is de onvermijdelijke conclusie dat bedrijven en investeerders moeten weten met wie ze zakendoen en welke verborgen risico's op mensenrechtenschendingen daarachter schuilgaan.

Genoemde VN-publicaties passen in een bredere trend waarin mensenrechten en geopolitiek direct doordringen tot de boardroom. Waar ESG-criteria ooit vooral een enigszins vrijblijvend reputatievraagstuk waren, vormen zij nu een juridisch en strategisch kader. De Europese Corporate Sustainability Due Diligence Directive (CSDDD) verplicht ondernemingen bijvoorbeeld om risico's in hun keten actief te identificeren en aan te pakken.

Tegelijkertijd groeit ook de maatschappelijke druk. Enkele grote pensioenfondsen hebben zich recent teruggetrokken uit bedrijven die opereren in conflictgebieden vanwege reputatie- en integriteitsrisico's. Hoewel ondernemingen zelf niet direct deelnemers zijn in de conflicten, worden zij wel beoordeeld op hun relaties en ondersteunende rol. Dit creëert een nieuw krachtenveld: wie te weinig doet, verliest vertrouwen bij investeerders en klanten; wie te laat handelt, wordt ingehaald door publieke opinie of wetgeving.

Voor bedrijven is de kernvraag daarom niet langer of due diligence nodig is, maar hoe diepgaand die moet zijn. Het minimum volstaat niet meer. Organisaties worden geacht een stap verder te kijken dan compliance alleen.

Voor Nederlandse ondernemingen is dit geen abstract debat. Onze economie is sterk verweven met internationale ketens. Financiële instellingen beleggen via fondsen die investeren in tal van bedrijven die genoemd worden in VN-rapporten. Hightechbedrijven leveren componenten die via Israëlische partners in gevoelige toepassingen terechtkomen. Energie- en infrastructuurbedrijven werken samen in regio's waar mensenrechten hoog op de agenda staan.

En de context is breder dan Nederland. Wat in Den Haag vandaag nog niet wordt geëist, kan morgen in Brussel of New York onderwerp zijn van regelgeving of rechtszaken. En belangenorganisaties wachten de uitkomst daarvan vaak ook niet af.

Belangrijk is ook de factor onzekerheid. Exacte cijfers over Nederlandse betrokkenheid zijn schaars, en juist dat gebrek aan zichtbaarheid in de keten vormt een risico. Zonder actief onderzoek is het onmogelijk om met zekerheid te stellen dat de eigen bedrijfsvoering vrij is van potentiële reputatie- of juridische schade, en opereert in lijn met de eigen gewenste investerings- en partnerkaders.

De kernboodschap is bedrieglijk eenvoudig: weet met wie je zakendoet. Dit is echter makkelijker gezegd dan gedaan, en vraagt in geval van complexe conflictsituaties om meer dan standaard compliance-checks.

Dat begint bij geavanceerde integriteitsscreening. In plaats van alleen sanctielijsten of KvK-gegevens te controleren, vraagt dit om diepgaand onderzoek naar belangenverstrengeling, reputatierisico's en verborgen connecties. Proximities werkt hiervoor met bronnen die variëren van open en semi-open databases tot gespecialiseerde human intelligence-netwerken.

Daarnaast zijn ESG-scans cruciaal bij investeringsbeslissingen. Door vooraf te toetsen op mensenrechtenrisico's wordt voorkomen dat een organisatie in zee gaat met een klant of een investering doet die maanden later negatief in een VN-rapport verschijnt, of geen goede onderbouwing hebben als ze bevraagd wordt op gemaakte keuzes.

Tot slot helpt doorlopende monitoring organisaties om tijdig in te spelen op nieuwe ontwikkelingen. Conflicten veranderen snel; wat vandaag acceptabel lijkt, kan morgen onderwerp van debat zijn of zelf publiekelijk veroordeeld worden. Met continue intelligence-rapportages kunnen bedrijven strategische keuzes maken op basis van actuele dreigingsbeelden.

Voor bestuurders, compliance officers en risicomanagers betekent dit dat due diligence niet langer een optioneel vinkje is. Het is een strategische noodzaak voor continuïteit en reputatiebehoud.

Mensenrechten en geopolitiek zijn geen verre abstracties meer, maar factoren die directe invloed hebben op bedrijfscontinuïteit. Organisaties die vandaag actief hun ketens doorlichten, voorkomen dat zij morgen reactief in de verdediging moeten.

De strategische vraag is daarom scherp maar constructief: durven Nederlandse bedrijven hun samenwerkingen onder de loep te nemen, voordat toezichthouders, aandeelhouders of maatschappelijke organisaties dat publiekelijk voor hen doen?

1. BBC, UN names companies linked to     Israel-Palestine human rights concerns, 25 juli 2025; Verenigde     Naties, Mensenrechtenraad, Report of     the Special Rapporteur on the situation of human rights in the Palestinian     territories occupied since 1967 Francesca Albanese: From Economy of     Occupation to Economy of Genocide, juli 2025: https://www.un.org/unispal/document/a-hrc-59-23-from-economy-of-occupation-to-economy-of-genocide-report-special-rapporteur-francesca-albanese-palestine-2025/     ; Verenigde Naties, Mensenrechtenraad, A/HRC/60/19: Database of all     business enterprises involved in the activities detailed in paragraph 96     of the report of the independent international fact-finding mission to     investigate the implications of the Israeli settlements on the civil,     political, economic, social and cultural rights of the Palestinian people     throughout the Occupied Palestinian Territory, including East Jerusalem     Report of the United Nations High Commissioner for Human Rights – update     van 25 September 2025: https://www.ohchr.org/en/documents/thematic-reports/ahrc6019-database-all-business-enterprises-involved-activities-detailed    
2. Verenigde Naties, Mensenrechtenraad, A/HRC/60/CRP.3, Legal     analysis of the conduct of Israel in Gaza pursuant to the Convention on     the Prevention and Punishment of the Crime of Genocide. Conference room     paper of the Independent International Commission of Inquiry on the     Occupied Palestinian Territory, including East Jerusalem, and Israel, 16     september 2025, https://www.ohchr.org/sites/default/files/documents/hrbodies/hrcouncil/sessions-regular/session60/advance-version/a-hrc-60-crp-3.pdf  
      
3. Europese     Commissie, Corporate Sustainability     Due Diligence Directive (CSDDD), 25 juli 2024: https://commission.europa.eu/business-economy-euro/doing-business-eu/sustainability-due-diligence-responsible-business/corporate-sustainability-due-diligence_en        
4. FD, Pensioenfondsen trekken zich terug uit bedrijven in     conflictgebieden, 2024[CH1] 
       https://fd.nl/bedrijfsleven/1572389/pensioenfondsen-stappen-uit-bedrijven-met-omstreden-israel-connectie?